Tu magiju prostora, očaravajuću i sladostrasnu, lirsku i besomučnu, Darel je nazvao “Duhom mesta”. No, Darel nije samo Aleksandrija iz “Kvareta”, ili besciljni šetač opčinjen lepotama grčkih ostrva, kao što ni Lauri nije bio samo žedni diplomata koji luta pod meksičkim vulkanom, pa ni Konrad – moreplovac i sinonim za Kongo.
Rođen 1912. u kolonijalnoj Indiji, školovanje, od svoje jedanaeste godine, nastavlja u Engleskoj sa mlađim bratom Leslijem. Sivilo i uštogljenost nove sredine, kao ni obaveze formalnog školovanja, nimalo nisu odgovarale mladom Leriju, u kome su već tada bujala stremljenja ka slobodi i novim meridijanima.
U njegovoj krštenici, kao pisca, stoji 1935. godina i preseljenje čitave porodice na Krf (uključujući i najmlađeg člana Darelovih, Džeralda, čuvenog prirodnjaka i pisca “Moje porodice i drugih životinja” i “Sveta prirode”) na kom će provesti naredne četiri godine, formirajući svoju poetiku pod suncem Mediterana. Ta godina donosi i početak plodne
prepiske sa Henrijem Milerom, tada već ozloglašenim piscem “Rakove obratnice”.
Iako je svojih poslednjih trideset godina proveo u Somijeru, na jugu Francuske, gde je 1990. preminuo, Mediteran je za njega ostao “prestonica, srce i polnost Evrope”.
Šekspirovski uticaj
Napustivši okove Engleske, i boemski život, na Krfu nalazi spas u omanjoj napuštenoj kući, družeći se sa ribarima, plivajući i pišući. Izvanredna “Crna knjiga”, u kojoj kipti revoltom, izlazi pod uticajem Šekspira i D.H. Lorensa, koji piše i predgovor mladom piscu.
Jonsko ostrvo napušta u jeku Drugog svetskog rata, i odlazi u Egipat.
Aleksandrija, grad-metafora, ta “velika stega ljubavi”, moderni kosmopolis u kom se prepliću putevi i naravi Grka, Italijana, Jevreja, Kopta, Beduina, Engleza i budućih zvezda francuskih šansona. Aleksandrija, kolevka pesnika, Ungaretija, Šeadea, Kavafija…
Već tada, Darel krči svoj literarni put, stav, koji se sastoji u zameni vremena prostorom, tačnije “prostornom postojanju sa njegovim magijskim svojstvima”. Kod njega se krajolik pojavljuje kao vreme kod Prusta – “Sve što izađe iz mene je pejzaž”.
Zaposlen u Ministarstvu spoljnih poslova i Britanskom savetu, pre prislnog odlaska za Argentinu, ponovo pronalazi Grčku na Rodosu, “Ostrvu ruža”, tokom dve godine. Tamo završava “Kefalu”, jedno od svojih važnijih dela, i objavljuje nekoliko pesama. Ova matrica Grčke, sa svojim narandžastim travama, “nepromenjivo plavim danima”,
“egejskim prolećem uravnoteženim na konac”, hladnoćom mora, zadimljenim licima, “uspavanom mukom mandoline”. “Venera i more” biće njegov naklon Rodosu, 1953.
Nakon četiri balkanske godine, vraća se mediteranskom izvoru. Na Kipru živi od 1953. do 1957., na kom završava “Justinu” i “Baltazara”, prva dva naslova u “Aleksandrijskom kvartetu”, svom magnum-opusu. Mileru piše, “To je deo Male Azije koji se uvukao u more. Nije Grčka, to je Bliski istok: miris Turske i Egipta. U Somijeru završava “Mauntoliva” i “Kleu”, zaokružujući jedno od najvećih literarnih dostignuća druge polovine XX veka. Sam Darel je tetralogiju nazvao istraživanjem moderne ljubavi. U “Justini”, upoznajemo Darlija, Engleza koji se priseća svoje veze sa Justinom, suprugom Nesima, na raskošnoj raskošnoj pozornici Aleksandrije pred Drugi svetski rat.
Poetske slike su toliko jake, da postajemo žitelji fantazmagoričnog grada. U “Baltazaru”, istoimeni protagonista nam daje nov pogled na tu vezu, kroz mnogo širi kontekst zavera i intriga u miljeu egipatskog visokog društva. “Mauntoliv”, bivši ljubavnik Nesimove majke, postaje engleski ambasador u Egiptu, i približava nam sve likove u novom svetlu. I u “Klei”, jedinom stvarnom nastavku “Kvarteta”, pratimo Kleu, koja sreće Darlija, našeg vodiča kroz blistavi svet Darelove poetske proze, u njegovom povratku u Aleksandriju koja nestaje. Ova veličanstvena freska, senzualna i zavodljiva, ostaje egzotična i mistična literarna simfonija, rame uz rame sa Prustom, Nabokovom, Brunom Šulcom, Sebaldom.
Za Darela, svaki stvaralački čin predstavljao je “napad na nerazgovetne”, uvek pod budnim pogledom Nereida.
Na istom imanju, na jugu Francuske, opasan zidinama, posvećen isključivo pisanju, od 1974. do 1985. objavljuje “Avinjonski kvintet”, hvaljeno i nagrađivano delo meta-fikcije.
U plodnom opusu, Darelov genije se vidi i u njegovim putopisima, pismima i esejima, dramama i poeziji.
I na kraju, dok se osluškujemo u samotnim trenucima – “Ne zavisi li sve od toga kako tumačimo tišinu oko sebe?”
https://www.youtube.com/watch?v=lH-swpAS-ig
